Herdenking 4 mei 2024

Speech van burgemeester Gerdo van Grootheest

Enkele maanden geleden liep ik op een grijze, stillemiddag in Noord-Frankrijk bij het dorpje Ablain-Saint-Nazaire bij een monument voor slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog. Langs een indrukwekkende cirkelvormige muur van 345 meter lang, drie meter hoog. Daarop waren de namen geschreven van 579.606 militairen die in dat gebied omkwamen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Namen van jongemannen in de kracht van hun leven uit onder andere Groot-Brittannië, Frankrijk, België en Duitsland. 579.606 levens verloren. En die van hun families voor altijd verwoest. Bij leven stonden ze tegenover elkaar als vijanden. In de dood staan hun namen samen op deze muur. 20 jaar later brak de Tweede Wereldoorlog uit met opnieuw vele slachtoffers en nieuwe monumenten. En ook vandaag is het oorlog en vallen de bommen. In Oekraïne, Israël, Gaza en Soedan.

‘Zie eens hoe doelmatig nog steeds,
hoe goed in vorm
in onze eeuw de haat is.
Hoe moeiteloos hij hoge hindernissen neemt.
Hoe makkelijk hij springt, zijn prooi bereikt.’

Met deze regels begint het gedicht Haat van de Poolse dichteres Wislawa Szymborksa. Oorlog en geweld ontstaan namelijk niet zomaar. Er gaat haat naar de ander aan vooraf. Het is het eindresultaat van een giftig en sluimerend proces. Door een bevolkingsgroep te benoemen als zondebok voor alle grote problemen van een tijd. Racistische opmerkingen vanwege iemands geloof of afkomst. Een persoon uitsluiten van een baan gewoon om wie hij is. Het opleggen een gele ster op je kleding te dragen als ultiem middel van vernedering. Boeken verbranden omdat er onwelgevallige teksten in staan.

De kanarie in de kolenmijn waarschuwde voor giftige gassen. Een toename van antisemitisme, racisme en discriminatie zijn de signalen voor het sluimerende vergif in onze samenleving. ‘Het is de treurige waarheid dat het meeste kwaad wordt gedaan door mensen die niet kiezen tussen goed en kwaad’ zei de Joods-Amerikaanse filosofe Hannah Arendt.

Er waren mensen die niet onverschillig waren naar deze signalen en opstonden tegen onderdrukking van minderheden. Die ondanks de propaganda van het regime niet meegingen met de massa. Zij waren bakens van hoop in duistere tijden. De moedige Amsterdammers die tijdens de Februaristaking het werk neer legden vanwege de eerste deportaties van Joden. Moedige Culemborgers die onderduikers in huis namen met gevaar voor hun eigen leven. Onderwijzers, fabrieksdirecteuren, politieagenten die volwassenen en kinderen op een veilige plek brachten om te ontsnappen aan de hel van de vernietigingskampen. Canadese militairen, duizenden kilometers van huis, die op 7 mei 1945 onze stad bevrijdden. De moedige Britse vliegers die hier achter mij hun laatste rustplaats vonden nadat hun vliegtuig neerstortte in de uiterwaarden langs de Lek. Zij keken niet de andere kant op, zij kozen voor het goede.

Voor wie zijn wij een baken van licht in deze moderne tijden? Tijden waarin antisemitisme toeneemt, islamofobie en transfobie velen treft. Hoe maken wij het verschil? Door je uit te spreken als iemand in de klas uitgescholden wordt simpelweg voor wie zij is? Zeggen wij er wat van als een jongen met een keppeltje op wordt bespuwd of kijken we toch vlug de andere kant op? Buren in je straat die zijn gevlucht voor oorlog en geweld het gevoel geven dat zij zich hier veilig mogen voelen in ons land van vrijheid? Het verdriet van een ander oprecht willen begrijpen? In gesprek te blijven met de ander die een andere mening heeft in plaats van je op te sluiten in je eigen bubbel? Met een ogenschijnlijk klein gebaar maak je het grootste verschil in het leven van een ander. Jij bent een bron van licht.

Vandaag eren wij hen die streden voor onze vrijheid en daarbij de hoogste prijs betaalden. Vandaag herdenken wij hen die het slachtoffer werden van een totalitair regime waarbij het ene mensenleven meer waard was dan het andere. Door hen te eren en te herdenken beseffen we dat onze vrijheid niet vanzelfsprekend is. Door hen te eren en te herdenken beseffen we dat het individuele mensen waren die het verschil hebben gemaakt. Zij maakten toen het verschil tussen goed en kwaad. Wij kunnen vandaag het verschil maken. Liefde boven haat.

(de foto is in 2023 gemaakt door Serge Sanramat)